Οι άνδρες που καπνίζουν δεν έχουν απλά χειρότερη ποιότητα σπέρματος απ’ ότι οι μη καπνιστές, αλλά έχουν ασθενέστερες ερωτικές ορμές και μικρότερη συχνότητα ερωτικής συνεύερεσης.

Αυτά τα συμπεράσματα αναφέρθηκαν στην ετήσια σύνοδο της Αμερικανικής Ένωσης για την Αναπαραγωγική Ιατρική και της Καναδικής Ένωσης για τη Γονιμότητα και την Ανδρολογία. Ο δρ. Παναγιώτης Ζαβός και οι συνεργάτες του συγκέντρωσαν 290 ζευγάρια τα οποία υποβάλλονταν σε αξιολόγηση στο Ανδρολογικό Ινστιτούτο των Η.Π.Α.. Κατά την πρώτη τους επαφή με την έρευνα, τους ζητήθηκε να συμπληρώσουν ένα ερωτηματολόγιο περιγράφοντας τις καπνιστικές τους συνήθειες, την οικογενειακή τους κατάσταση και το σεξουαλικό τους ιστορικό.

Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης των ερωτηματολογίων απεκάλυψαν πως στις περιπτώσεις που ο άνδρας κάπνιζε, το ζευγάρι προσπαθούσε να συλλάβει για περίπου 3,1 χρόνια σε σχέση με τους μη καπνίζοντες συντρόφους. Οι καπνιστές επίσης δήλωσαν ότι έκαναν σεξ μόνο 5,7 φορές το μήνα, ενώ οι μη καπνιστές 11,6 φορές. Επίσης τα αποτελέσματα εξετάσεων σπέρματος φανέρωσαν ότι η ποιότητα των σπερματοζωαρίων των μη καπνιστών ήταν σαφώς ανώτερη απ’ ότι αυτών των καπνιστών, τόσο όσον αφορά την κινητικότητα όσο και την μακροζωϊα τους¹⁶.

Τα δυσάρεστα αποτελέσματα του καπνίσματος στην γονιμότητα των ανδρών μπορεί να γίνουν ακόμη πιο σοβαρά κι έτσι να ελλοχεύει ο κίνδυνος της ανικανότητας και της στειρότητας. Οι άντρες με υψηλή αρτηριακή πίεση οι οποίοι καπνίζουν είναι 26 φορές πιο επιρρεπείς να υποστούν ανικανότητα, απ’ ότι οι μη καπνιστές, λένε οι επιστήμονες. Ακόμη και οι άντρες που σταμάτησαν το κάπνισμα και αντιμετωπίζουν υπέρταση, κινδυνεύουν 11 φορές περισσότερο από εκείνους που ποτέ τους δεν κάπνισαν. Ο δρ. John Spangler, που διήυθυνε τη μελέτη στο Wake Forest University Baptist Medical Centre, δηλώνει ότι «...το κάπνισμα μπορεί να επιφέρει τόσο προσωρινά όσο και χρόνια προβλήματα στην στυτική φυσιολογία».

Το κάπνισμα επίσης είναι γνωστό ότι επιταχύνει την αρτηριοσκλήρυνση και όταν τα αγγεία της περιοχής της πυέλου στενέψουν, το γεγονός αυτό συμβάλλει στη μείωση της αιμάτωσης του πέους. Πιθανή είναι και η στένωση των ίδιων των αρτηριών που αρδεύουν το ανδρικό μόριο, με αποτέλεσμα τη στυτική δυσλειτουργία. Τέλος η καπνιστική συνήθεια έχει ενοχοποποιηθεί και για μείωση της σπερματικής ποσότητας και κινητικότητας και για αύξηση μορφολογικά ανώμαλων σπερματοζωαρίων. Επιπρόσθετα, η πιο επικίνδυνη ουσία των τσιγάρων, η νικοτίνη (Βλ. Εικόνα 5.1.2.) φέρεται να είναι συμπαράγοντας της κιρσοκήλης, σύμφωνα με την «υπόθεση συνδυασμένης δράσης» (cofactor hypothesis), αφού το αποτέλεσμα του συνδυασμού και των δύο είναι σημαντικά μεγαλύτερο από εκείνο του κάθε παράγοντα μεμονωμένα¹⁷.

Κάνναβη (μαριχουάνα) & αναβολικά στεροειδή:

Η επίδρασή τους στη γονιμότητα των ανδρών

Η κάνναβη (μαριχουάνα) (Βλ. Εικόνα 5.2.1.) περιέχει μοναδικά συστατικά, τα κανναβινοειδή (cannabinoids), που είναι λιποδιαλυτά και αποθηκεύονται για εβδομάδες και μήνες στους ιστούς, συμπεριλαμβανομένων και των όρχεων, όπως ακριβώς το DDT. Η κάνναβη δυνητικά προκαλεί χρωμοσωμικές ανωμαλίες που μπορούν να οδηγήσουν σε γενετική βλάβη. Μελέτες δείχνουν ότι πολλά από τα καλλιεργούμενα λεμφοκύτταρα χρηστών κάνναβης είναι δομικά ανώμαλα. Οι μελέτες έχουν οδηγήσει στη θεωρία ότι η συσσώρευση των προϊόντων της κάνναβης στους όρχεις μπορεί να επιδράσει στους ρυθμιστές των ορμονών και να προκαλέσει ανικανότητα και προσωρινή στειρότητα, ενώ σύμφωνα με άλλες έρευνες, τέλος, έχει αναφερθεί μειωμένη ποσότητα (πυκνότητα) σπέρματος και επιπέδων τεστοστερόνης στο επίπεδο της προσωρινής στειρότητας στους χρήστες των προϊόντων της κάνναβης. Παρόμοια δεδομένα έχουν αναφερθεί και για άλλες ναρκωτικές ουσίες, όπως η κοκαϊνη⁷.

Πρόσφατα, επιστήμονες του Πανεπιστημίου του Buffalo απέδειξαν ότι ουσίες που ομοιάζουν στο ναρκωτικό μαριχουάνα (Βλ. Εικόνα 5.2.2.) και ονομάζονται ανανδαμίδες, βρίσκονται στους όρχεις, στη γυναικεία μήτρα και στις σάλπιγγες και μπορεί να παίζουν κάποιο ρόλο στη ρύθμιση των σπερματικών λειτουργιών και στην ικανότητά τους να γονιμοποιούν τα ωάρια. Η έρευνα, η οποία παρουσιάστηκε στη σύνοδο της Αμερικανικής Ένωσης Κυτταρικής Βιολογίας, έδειξε ότι το ανθρώπινο σπέρμα περιέχει υποδοχείς για κανναβινοειδή – χημικά μόρια όπως η THC, η δραστική ουσία στον καπνό της μαριχουάνας. Ακόμη, αποδείχτηκε για πρώτη φορά ότι τα κανναβινοειδή επηρεάζουν τρεις κύριες διαδικασίες της γονιμοποίησης:

α) Παρεμποδίζουν την αντίδραση του ακροσώματος, τη φυσιολογική απελευθέρωση των σπερματικών ενζύμων που επιτρέπουν στο σπερματοζωάριο να διατρήσει το ωάριο, β) Ρυθμίζουν τις υπερδραστήριες μορφές κίνησης των σπερματοζωαρίων, δηλαδή την υπερενεργοποίησή τους, γ) Αποτρέπουν τη σύνδεση του σπερματοζωαρίου με το εξωτερικό κάλυμμα του ωαρίου.

Το ερευνητικό έργο διεξήγαγαν ο Herbert Schuel, Ph.D., καθηγητής Ανατομικής και Κυτταρικής Βιολογίας στο UB School of Medicine and Biomedical Sciences, σε συνεργασία με τους Lani J. Burkman, Ph. D., διευθυντή του τμήματος Ανδρολογίας στο UB Medical School και Alex Makriyannis, Ph. D., καθηγητή Ιατρικής Χημείας στο Πανεπιστήμιο του Κονέκτικατ των Η.Π.Α³⁵.

Όλοι είμαστε γνώστες της χρήσης των αναβολικών στεροειδών (Βλ. Εικόνα 5.2.3.) από μια μειοψηφία αθλητών και πρωταθλητών διεθνούς φήμης. Αυτό που ίσως δε γνωρίζουμε τόσο καλά είναι η συχνότητα και οι τρόποι χρήσης των ουσιών αυτών καθώς και τα προβλήματα που σχετίζονται με την χρήση τους. Ανάμεσα στις άλλες επιδράσεις που προκαλούν τα ανδρογενικά στεροειδή είναι και ο υπογοναδοτροφικός υπογοναδισμός που συνοδεύεται από αζωοσπερμία. Οι επιστήμονες που ασχολήθηκαν με το θέμα, παρατήρησαν μια αυξημένη προσέλευση ανδρών στις κλινικές υπογονιμότητας, οι οποίοι έκαναν χρήση αναβολικών στεροειδών για body building. Ένα χαρακτηριστικό περιστατικό ήταν το εξής:

– Ένα ζευγάρι (ηλικία άνδρα: 29 ετών) ζήτησε να υποβληθεί σε τεχνητή γονιμοποίηση, καθώς αντιμετώπιζε πρωτογενή υπογονιμότητα για 3 χρόνια. Τα αποτελέσματα δύο αναλύσεων σπέρματος που έγιναν το 1994 ήταν φυσιολογικά. Τώρα όμως ο σύζυγος ήταν απελπιστικά ολογοσπερμικός. Στον ελεύθερο χρόνο του έκανε άρση βαρών και παραδέχτηκε ότι έπαιρνε χάπια στεροειδών για δυο βδομάδες 12 μήνες πριν. Η εξέτασή του από παθολόγο έδειξε μια φυσιολογική ανδρική μυϊκή διάπλαση με φυσιολογικά τα δευτερογενή χαρακτηριστικά του φύλου. Ωστόσο, τα επίπεδα της τεστοστερόνης ήταν πολύ χαμηλά, πράγμα που υποδήλώνε τη χρήση στεροειδών. Η ποσότητα του σπέρματος επανήλθε σε μέτρια επίπεδα έξι μήνες από την πάυση της λήψης των στεροειδών¹⁸.

Αλκοόλ

«Το ποτό προκαλεί την επιθυμία, αλλά στερεί τις επιδόσεις...»

William Shakespeare

Οι αναπαραγωγικές ορμόνες στους άνδρες, είναι υπεύθυνες για την σεξουαλική ωρίμανση, την ανάπτυξη του σπέρματος, φυσικά και για τη γονιμότητα και για διάφορες μορφές της ανδρικής σεξουαλικής συμπεριφοράς. Η χρόνια και βαριά κατανάλωση οινοπνεύματος μπορεί να επιδράσει σε όλες αυτές τις λειτουργίες. Οι σοβαρότερες συνέπειες της κατανάλωσης αλκοόλ συμπεριλαμβάνουν ανεπαρκή λειτουργία των όρχεων, ορμονικές ανωμαλίες, σεξουαλικές δυσλειτουργίες και υπογονιμότητα.

Το αλκοόλ (Βλ. Εικόνα 5.3.2.) είναι καταρχάς τοξικό για τους όρχεις, επιφέροντας μειωμένα επίπεδα τεστοστερόνης στους άνδρες. Σε μια μελέτη όπου φυσιολογικοί, υγιείς άνδρες έπιναν αλκοόλ για 4 εβδομάδες, τα επίπεδα τεστοστερόνης άρχισαν να φθίνουν 5 μόνο μέρες μετά την έναρξη της λήψης αλκοόλ και συνέχισαν να πέφτουν στην πορεία και όσο η έρευνα διαρκούσε. Συνεχής έλλειψη τεστοστερόνης μπορεί να οδηγήσει σε «θυλεοποίηση» των ανδρικών χαρακτηριστικών, όπως η αύξηση του μεγέθους των μαστών.

Επιπρόσθετα, έρευνες σε πειραματόζωα έδειξαν ότι η άμεση πρόσληψη οινοπνεύματος επηρεάζει την απελευθέρωση ορμονών από τον υποθάλαμο και την υπόφυση. Ακόμη και αν δεν ανιχνεύεται μείωση των επιπέδων τεστοστερόνης, οι αλλαγές αυτές μπορεί να συμβάλλουν στην απότομη μείωση των σεξουαλικών και αναπαραγωγικών λειτουργιών του άνδρα. Το αλκοόλ μπορεί επίσης να επιδράσει στη μορφολογία των σπερματοζωαρίων και την κινητικότητά τους, παρεμποδίζοντας το μεταβολισμό της βιταμίνης Α, η οποία είναι χρήσιμη για την ανάπτυξη των σπερματοζωαρίων³⁰.

ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΑ

Μελέτες τα συνδέουν με την ανδρική υπογονιμότητα και στειρότητα

Η έκθεση σε φυτοφάρμακα και διαλύτες ευθύνεται για την ελάττωση του αριθμού των σπερματοζωαρίων και την αύξηση των περιπτώσεων ανδρικής στειρότητας, σύμφωνα με τα αποτελέσματα πρόσφατης μελέτης που δημοσιεύτηκε στο έντυπο “Human Reproduction”. Η φθίνουσα πορεία των μετρήσεων σπέρματος έχει αποτελέσει σοβαρό θέμα συζήτησης, από το 1992 όταν Δανοί ερευνητές ανέφεραν ότι οι μετρήσεις σπέρματος παγκοσμίως παρουσίαζαν μια συνεχή πτώση. Πολλοί ειδικοί επιστήμονες ενοχοποιούν περιβαλλοντικούς παράγοντες για την πρόκληση αζωοσπερμίας, καθώς και για την αύξηση της συχνότητας του καρκίνου των όρχεων.

Αργεντινοί και Γάλλοι ερευνητές μελέτησαν 225 κατοίκους αγροτικών περιοχών στην Αργεντινή, στην οποία είχαν επισκεφθεί ειδικές κλινικές για την καταπολέμηση της υπογονιμότητας κατά το χρονικό διάστημα 1995-1998. Οι επιστήμονες έλαβαν πληροφορίες για τις συνήθειές τους, το ιατρικό ιστορικό τους, το επάγγελμα και την προηγούμενη έκθεσή τους σε φυτοφάρμακα κάθε είδους, ενώ τους υπέβαλαν σε μια σειρά εργαστηριακών εξετάσεων.

Οι ερευνητές συμπέραναν ότι η έκθεση σε φυτοφάρμακα (εντομοκτόνα, ζιζανιοκτόνα και μυκητοκτόνα) σχετίζονταν σε μεγάλο βαθμό με επίπεδα σπέρματος κάτω από το όριο ανδρικής γονιμότητας (αζωοσπερμία), τονίζοντας παράλληλα ότι η ανδρική στειρότητα οφείλεται σε πολλούς παράγοντες. Επιπλέον οι άνδρες που είχαν εκτεθεί σε φυτοφάρμακα εμφάνιζαν υψηλότερες συγκεντρώσεις στο αίμα δύο κατεξοχήν γυναικείων ορμονών, σε σύγκριση με όσους δεν είχαν ιστορικό αντίστοιχης έκθεσης.

«Οι όρχεις είναι ένα από τα πιο ευάλωτα όργανα σε περιβαλλοντικούς, φυσικούς και χημικούς παράγοντες. Τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης είναι ενδεικτικά της τοξικής δράσης των φυτοφαρμάκων σε αυτά τα ζωτικής σημασίας όργανα» δήλωσε στο BBC ο δρ. Λ. Μούλτιγκερ, του γαλλικού ινστιτούτου ερευνών INSERM. «Παρατηρείται αυξανόμενο ενδιαφέρον σε πολλές δυτικές κοινωνίες για τις δηλητηριώδεις επιδράσεις περιβαλλοντικών χημικών στην αναπαραγωγικότητα των ανδρών», προσέθεσε ο δρ. Alejandro Oliva του νοσοκομείου Italiano Garibaldi στην Ροσάριο της Αργεντινής^19,20,21,27.

Ανάλογο αξιόλογο ερευνητικό έργο διεξάγεται και στη χώρα μας. Ανησυχητικές είναι οι διαπιστώσεις των επιστημόνων για τις επιπτώσεις των φυτοφαρμάκων στον ανθρώπινο οργανισμό, καθώς πιστεύουν ότι ευθύνονται για βλάβες στο ανοσοποιητικό και στο νευρικό σύστημα. Προειδοποιούν μάλιστα τον ανδρικό πληθυσμό ότι πολλές ουσίες που περιέχονται σε φυτοφάρμακα προκαλούν αύξηση των οιστρογόνων και διαταραχή στη λειτουργία των ανδρογόνων. Τα παραπάνω στοιχεία προκύπτουν από έρευνα του εργαστηρίου Γενετικής της Ιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ.

Στην Ελλάδα, κάθε χρόνο εισάγονται 18.000-22.000 τόνοι φυτοφάρμακα, ζιζανιοκτόνα, εντομοκτόνα και άλλα σκευάσματα που περιέχουν ουσίες, στις οποίες αποδίδονται μεταλλάξεις του γενετικού υλικού. Οι ουσίες αυτές μιμούνται τα οιστρογόνα, δηλαδή τις θηλυκές ορμόνες. Οι άνδρες που εκτίθενται σε αυτά είτε με την αναπνοή, την επαφή με το δέρμα είτε με τη μακροχρόνια κατανάλωση προϊόντων που έχουν επιβαρυνθεί από αυτές τις ουσίες, ενδέχεται να αντιμετωπίσουν προβλήματα που αρχίζουν από την ολιγοσπερμία και μπορεί να οδηγήσουν έως και τη θηλεοποίηση. Πιο πιθανή είναι η εκδήλωση των επιπτώσεων αυτών στα έμβρυα και στα νεαρά άτομα. Οι συγκεκριμένες ουσίες είναι πιθανόν να προκαλέσουν μεταλλάξεις στο DNA καθώς και σοβαρές βλάβες στο νευρικό και ανοσοποιητικό σύστημα.

Η έρευνα, που έγινε από το εργαστήριο Γενετικής της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης , έδειξε ότι, σε άτομα που έρχονται σε άμεση επαφή με φυτοφάρμακα, τα κύτταρα με γενετικές ανωμαλίες ανέρχονταν σε 2,14%, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στην ομάδα ελέγχου ήταν 0,54%. Μάλιστα στη δυτική περιφέρεια της συμπρωτεύουσας το ποσοστό ήταν 3,37%, αύξηση που αποδίδεται και στην περιβαλλοντική ρύπανση στην περιοχή.

Η χημική ουσία HPTE, ένας μεταβολίτης που προέρχεται από το γνωστό ζιζανιοκτόνο methoxychlor (Βλ. Εικόνα 6.3.) μειώνει την παραγωγή τεστοστερόνης και μπορεί να αποτελεί συμβάλλοντα παράγοντα στην ανδρική υπογονιμότητα, τονίζουν επιστήμονες του Συμβουλίου Πληθυσμού σε μια αναφορά τους σε πρόσφατο τεύχος του εντύπου Biology of Reproduction. Το Methoxychlor – ένα φυτοφάρμακο που ανήκει στην οικογένεια του DDT – έγινε ευρέως γνωστό, έπειτα από την απαγόρευση χρήσης του DDT στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής το 1972. Οι επιστήμονες Matt Hardy και Benson Akingbemi, εξέτασαν διάφορους ενδοκρινικούς αναστολείς και τις επιδράσεις τους στο αναπαραγωγικό σύστημα. Μελέτησαν την επίδραση του HPTE στην παραγωγή της τεστοστερόνης σε αναπτυσσόμενα (μη ώριμα) και σε ενήλικα κύτταρα Leydig. Οι ερευνητές κατέληξαν στο ότι όσο περισσότερα μόρια HPTE έρχονταν σε επαφή με τα κύτταρα Leydig, τόσο λιγότερη τεστοστερόνη παραγόταν. Το γεγονός αυτό οφειλόταν στην απενεργοποίηση ενός από τα τέσσερα ένζυμα που καταλύουν τις αντιδράσεις κατά τη βιοσύνθεση των ανδρογόνων.

Για να διαπιστώσουν το αν η διεργασία αυτή αναστρέφεται, οι επιστήμονες περίμεναν 18 ώρες σε κάθε περίπτωση, έτσι ώστε να δουν αν η παραγωγή της τεστοστερόνης επανερχόταν στα επίπεδα των κυττάρων Leydig-ελέγχου. Μετά από αλληλεπίδραση 3 ωρών του HPTE με τα κύτταρα Leydig, η παραγωγλη της ορμόνης επανήλθε στα φυσιολογικά επίπεδα κατά τη διάρκεια της 18ωρης αναμονής τόσο στα ανώριμα όσο και στα ενήλικα κύτταρα. Παρόλα αυτά, όταν η αλληλεπίδραση διήρκεσε έξι ή περισσότερες ώρες, τόσο τα ανώριμα όσο και τα ενήλικα κύτταρα του Leydig απέτυχαν να επανακτήσουν τα φυσιολογικά επίπεδα παραγωγικότητας της τεστοστερόνης και μετά την παροδο των 18 ωρών αναμονής. Περεταίρω μελέτη απέδειξε ότι τα κύτταρα του Leydig είναι πιο ευαίσθητα στη δράση του HPTE κατά το στάδιο της εφηβικής διαφοροποίησης, απ’ ότι στο στάδιο της ενήλικης ζωής³⁶.